Nga Anna Wichmann
Arvanitasit, pasardhës të njerëzve të ardhur në Greqi nga Shqipëria e sotme në Mesjetë, kanë gjuhën dhe kulturën e tyre të veçantë; ata luajtën një rol të rëndësishëm në historinë e Greqisë, veçanërisht në Luftën e Pavarësisë.
Ka një mosmarrëveshje të madhe në lidhje me origjinën etnike apo arvanitasit, pasi disa thonë se janë shqiptarë, ndërsa të tjerë thonë se janë grekë. Megjithatë, është rënë dakord që grupi fillimisht erdhi nga ajo që sot është Shqipëria jugore dhe u zhvendos në Greqinë jugore në shekujt XIII dhe XIV.
Duke marrë parasysh këtë fakt, origjina e arvanitasve varet nga bindjet e dikujt në lidhje me kombësinë dhe përkatësinë etnike, veçanërisht pasi një grup u largua nga një tokë gjatë një periudhe kur kombet moderne të përcaktuara fort nuk ekzistonin dhe më pas jetuan në një tjetër për shekuj.
Sot, shumica e arvanitëve në Greqi e konsiderojnë veten grekë dhe etnikisht grekë dhe jo shqiptarë.
Origjina dhe historia e arvanitasve
Tradicionalisht, arvanitasit flasin arvanitika, që është një varietet i gjuhës toskërishte. Toskërishtja flitet në Shqipërinë e Jugut, e cila është ndikuar shumë nga grekët. I ngjan dialektit arbëresh, që flitet nga arbëreshët, të cilët, ashtu si arvanitasit, u larguan nga Shqipëria dhe u vendosën në Itali në mesjetë.
Grecian Delight mbështet Greqinë
Arvantika rrezikon të shuhet si gjuhë pasi shumica e brezave të rinj të arvanitasve nuk e flasin më gjuhën, pasi preferojnë të flasin greqisht. Për më tepër, shumë arvanitas janë martuar jashtë komuniteteve të tyre gjatë gjithë shekullit, duke çuar në humbjen e shumë prej traditave të tyre.
Për më tepër, gjuha nuk njihet ligjërisht nga shteti grek.
Popullatat arvanitase janë të përqendruara në Peloponez, Atikë dhe Beoti, të cilat janë zonat ku grupi u vendos për herë të parë kur mbërriti në atë që sot është Greqia kontinentale në Mesjetë.
Disa historianë besojnë se arvanitasit u sollën në Greqi nga sundimtarët bizantinë për të banuar në zona që ishin shpopulluar nga lufta ose uria, ndërsa të tjerë pretendojnë se ata u përdorën si ushtarë dhe ndërtues në rajon.
Ekzistojnë gjithashtu dëshmi se arvanitasit, të cilët janë të krishterë, mund të jenë shtyrë të shpërngulen në Greqi për t’i rezistuar përhapjes së Islamit në vend pas pushtimit osman.
Migrimi drejt Greqisë arriti kulmin e tij në shekullin e katërmbëdhjetë dhe doli në vitin 1600. Komunitetet arvanitase tradicionalisht jetonin në fshatra të vegjël që përqendroheshin rreth bujqësisë dhe blegtorisë.
Në shekullin e pesëmbëdhjetë, arvanitasit përbënin shumicën e banorëve në shumë prej zonave ku ata ishin vendosur.
Anëtarët e komunitetit mbetën kryesisht në ato fshatra në Peloponez, Atikë dhe Beoti deri në mesin e shekullit të njëzetë, kur migrimi i brendshëm nga fshatrat grekë në qytet u bë në vend në një shkallë masive. Kjo ka ndikuar edhe në rënien e gjuhës arvanitase.
Në komunitetet arvanitase, gratë kanë luajtur gjithmonë një rol të fortë dhe atyre iu dha një zë në diskursin publik. Në mënyrë të pabesueshme, ata madje u lejuan të mbanin armë dhe të mësonin të luftonin.
Arvanitasit ishin në ballë të rezistencës ndaj regjimit osman gjatë Luftës së Pavarësisë së Greqisë. Në fakt, disa nga heronjtë e luftës ishin arvanitas.
Gjatë periudhës pas përfundimit të Luftës së Pavarësisë Greke në 1829, kombet në të gjithë Evropën u përcaktuan më fort. Në Ballkan në veçanti, i cili kishte qenë nën sundimin osman, koncepti i kombit si një zonë e përcaktuar me kufij aktual ishte relativisht i huaj deri në atë periudhë.
Kur u krijua shteti kombëtar shqiptar, arvanitasit u rreshtuan më shumë me Greqinë sesa me Shqipërinë.
Gjuha e arvanitasve e shtypur
Fjala “arvanit” besohet se ka ardhur nga rajoni i Shqipërisë së Jugut të quajtur “Arvana”, i cili në mesjetë quhej “Arvon” dhe “Arvanon”. Shumë kanë teorizuar se arvanitasit kanë ardhur nga ky rajon.
Të tjerë argumentojnë se vjen nga parashtesa arb, ose alb, që i referohet diçkaje që lidhet me Shqipërinë.
Megjithatë, në shekujt XIX dhe XX, njerëzit filluan të theksonin dallimin mes arvanitasve dhe shqiptarëve.
Kur emigracioni nga Shqipëria në Greqi u rrit shumë në vitet 1990, disa grupe arvanitase u lidhën me emigrantët e rinj, duke përmendur ngjashmëritë gjuhësore, ndërsa të tjerët filluan të theksojnë edhe më tej dallimet midis dy grupeve.
