Në një kohë kur vëmendja ndaj kulturës dhe artit shpesh humbet përballë ritmit të përditshmërisë, kujtimi i figurave që ndërtuan identitetin tonë shpirtëror bëhet më i domosdoshëm se kurrë. Shkrimi i Ilir Çumanit është më shumë se një reflektim personal — është një homazh kolektiv për një brez të artë artistësh shqiptarë, të cilët, përmes punës së tyre në teatër, film dhe skenë, ngulën themele të forta në ndërgjegjen kulturore të kombit.
Përmes një fotografie bardhezi, që ngërthen një çast të rrallë të bashkimit të disa prej emrave më të mëdhenj të artit tonë – Ndrenika, Kabashi, Milkani, Shanaj, Luca – autori ndërton një portret të gjallë të asaj çka përbën trashëgimia më e çmuar shpirtërore e shoqërisë shqiptare: arti që rrëfen, edukon, prek dhe qëndron gjallë edhe kur dritat fiken. Ky shkrim nuk është vetëm një nderim për këta artistë, por një thirrje për vetëdijësim kombëtar, për të mos harruar rrënjët që na mbajnë gjallë si kulturë.
Nga Ilir Çumani
Në këtë fotografi bardhezi, ku koha duket se ka ndalur frymën për një çast, shfaqen bashkë disa nga figurat më përfaqësuese të artit skenik dhe kinematografik shqiptar: Mevlan Shanaj, Piro Milkani, Mimika Luca, Mirush Kabashi dhe Robert Ndrenika. Ata janë aktorë që kanë qenë pjesë e jetës artistike dhe shpirtërore të shqiptarëve për dekada me radhë.
Është një tryezë e rrethuar jo thjesht nga gota vere, por nga aura e një plejade aktorësh e regjisorësh që kanë formuar shtyllën e kinemasë dhe teatrit shqiptar. Një tryezë, rreth së cilës ka më shumë se miqësi. Ka përvojë, histori, kujtesë, dhe mbi të gjitha: art.
Kjo nuk është një fotografi e zakonshme. Është një dëshmi e rrallë e një epoke që po mbyll qetësisht perden, por që reflekton me fuqi dritën e saj në ndërgjegjen kulturore të brezave.
Është si një “Sofër e nderit” për artin shqiptar, njësoj siç shtrihen përjetësisht ikonat në mozaikun e kujtesës kombëtare.
Në këtë portret kolektiv shohim jo vetëm fytyrat e tyre, por edhe historinë e një shoqërie që mësoi të qajë, të qeshë, të dashurojë dhe të reflektojë përmes zërit dhe gjesteve të këtyre artistëve. Ata janë rritur bashkë me ne, në ekranet bardhezi të televizorit, në sallat e ftohta të kinemasë, në skenat e teatrit që mbushej plot edhe kur dritat e qytetit fikeshin. Mirush Kabashi, i larguar nga jeta fizike por i paharrueshëm në përjetësi, ishte dhe mbetet zëri që ngrihet ende në ndërgjegjen e çdo spektatori shqiptar. Një aktor që nuk interpretonte, por e jetonte rolin, e dridhte fjalën dhe frymën.
Ai rron përmes vargjeve sokrateske që recitonte si në gjendje ekstaze, përmes roleve ku tragjikja dhe e përditshmja përziheshin me madhështi.
Robert Ndrenika, i heshtur dhe i thellë, një monument i gjallë i teatrit shqiptar, që vazhdon të frymëzojë breza me praninë dhe autenticitetin e tij. Piro Milkani, mjeshtri i pasionuar që e ktheu kamerën në letërsi filmike. Mevlan Shanaj, një nga zërat më njerëzorë dhe të sinqertë të ekranit. Mimika Luca, aktorja që mishëroi forcën e brendshme të grave shqiptare me një elegancë të patjetërsueshme. Këta emra nuk janë thjesht artistë: janë kolonat që mbajtën gjallë artin tonë kombëtar në kohë të vështira. Kur nuk kishte buxhet e teknologji, por kishte shpirt. Kishte ideal. Kishte pasion. Nuk është vetëm arti i tyre që na mungon, është madhështia njerëzore e një brezi që nuk pati luksin e teknologjisë, por kishte pasurinë e shpirtit, pasurinë e fjalës, forcën shpirtërore dhe përgjegjësinë për të qenë frymëzues për një komb të tërë. Nëse sot jemi ende të aftë të dallojmë vlerën nga zhurma, autenticitetin nga shfaqja, është sepse dikur, këta njerëz i dhanë një përkufizim të qartë artit të vërtetë. Ata nuk ishin vetëm aktorë apo regjisorë…. Ishin misionarë e mësonjës të mençur dhe të heshtur të shpirtit shqiptar. Ndaj le t’i nderojmë jo vetëm me fjalë, por me kujtesë aktive, me kujdes të vërtetë për trashëgiminë që na lanë. Sepse ata nuk janë vetëm pjesë e historisë sonë kulturore. Ata janë dhe mbeten pasaporta e krenarisë dhe e dinjitetit tonë kombëtar.
Kjo tryezë e thjeshtë, ku shihen disa gota të pambushura dhe fytyra të lodhura nga koha, por jo nga fryma, është një manifest kujtese.
Një apel për të mos harruar. Një thirrje për ti nderuar jo vetëm për atë që ishin dhe janë, por për të çmuar dhe ruajtur atë që na lanë si trashëgimi aq të vyer…. Sepse në një shoqëri ku zërat e artit shpesh heshtin përballë zhurmës së kotësisë, kjo foto bëhet zë. Dhe ne kemi për detyrë ta dëgjojmë….!
