Serafin Fanko (1937–2007). Regjisor, aktor, dramaturg. Lindi ne Shkoder, me 24 maj. Kreu studimet per regji filmi ne Akademine e Arteve ne Prage (Cekosllovaki) dhe vijoi me pas per aktor ne shkollen e larte per aktore “Aleksander Moisiu”*, Tirane, 1960-1963. Ka filluar karrieren artistike qysh ne vitin 1953; nga viti 1964 punoi si aktor, me pas si regjisor i teatrit “Migjeni”* te Shkodres, duke dhene ndihmese te pazevendesueshme ne krijimin e fytyres artistike te tij.
Ka realizuar rreth 125 shfaqje ne teatrot e Shkodres, Tiranes, Shkupit, Durresit, Gjakoves, Struges, Fierit etj. Dallohet per trajtimin regjisorial te thelluar dhe elegant te vepres dramatike, per kulturen e pasur skenike qe derdhet harmonishem ne te gjithe perberesit teatrore. Ne vitin 1967, vuri ne skene dramen Fisheku ne paje te Fadil Krajes*, e cila pati jehone te gjere ne publik dhe u shfaq mbi 250 here.
Mendimi regjisorial i S. Fankut zbuloi te kjo drame boten e ndrydhur te gruas malesore prej zakoneve te vjetra, me kercenimin e vdekjes se paralajmeruar ne rast kundershtimi ndaj burrit. Ky kah u gershetua me aksionin politik per clirimin dhe emancipimin e gjithe shoqerise shqiptare, me apelin per respektimin e te drejtave te gruas, si dhe te jetes si e drejte natyrore.
Ne vitin 1969, realizoi me sukses komedine Keshilli i ndrikullave, e Sheri Mites*, fale vizatimit te karaktereve, begatise se detajeve dhe fantazise, kurse ne vitin 1970 iu drejtua drames se njohur te Kole Jakoves* Toka jone, e cila u be nje shembull i rivenies ne skene te nje vepre klasike puqur shijeve e kerkesave te kohes.
Me dramen Gjaku i Arberit e F. Krajes, 1981, ai i dha trajte poetike e dramatike balades shqiptare te Doruntines dhe Kostandinit, si dhe asaj te Ago Ymerit, duke ndertuar nje spektakel te modelit epik, ne suazat dhe permasat e te madherishmes, tragjikes dhe sublimes, cka u verejt ne menyren dhe stilin e lojes se aktoreve, ne skenografi, ne mizanskene etj.
Nje nga tiparet e artit te S. Fankut eshte fakti se ai arrin te gershetoje kompozimin piktural me lojen realiste te aktoreve, duke i cuar keta drejt karaktereve te vertete (shfaqjet: Zekthi, Shpartallimi, Nita).
Ne fund te viteve ’70 dhe ne fillim te viteve ’80 themeloi Teatrin Poetik prane teatrit “Migjeni”* te Shkodres, i cili u kthye ne nje studio te vertete eksperimentale per sa i takon promovimit te ketij lloj teatri, duke sjelle freski, elegance, zera te rinj si dhe recitimin e shume vargjeve nga fondi i zgjedhur i poezise, asaj shqipe dhe asaj boterore.
Shprehja e paster e mizanskenes, paraqitja vizuale e tipit monumental, sensi i holle dhe bukuria e fjales poetike, bashke me mendimin e figurshem dhe ngarkesesn metaforike te detajeve, jane disa nga cilesite dalluese te ketij regjisori, te cilat u shprehen edhe ne konceptimin e drames Baca i Gjetajve, 1986, e F. Krajes.
Ne vitet ’90 arriti te pasuroje dukshem format shprehese, si nje regjisor me identitet te spikatur. Me venien ne skene te drames Ftese nga larg, 1996, e Stefan Capalikut*, S. Fanku i percolli publikut, shqetesimin qytetar per progress dhe emancipim shpirteror, pasur nga kumti filozofik per te braktisur izolimin dhe format tradicionale. Shfaqjet e S. Fankut fitojne ne vitet ’90 nje hapesire te re mendimi, fuqi perteritese per tejkalimin e gjendjeve konfuze ne udhekryqet historike e aktuale te shqiptareve.
Keshtu, ai ka parapelqyer dhe sendertuar metafora te guximshme ne mizanskene, kostumografi, zgjidhjen skenografike etj., duke u terhequr, me se shumti, nga subjektet dhe trajtimet shpesh mitologjike te realitetit, nga mese e rrethana sociale te perpunuara, ku shquan nje sens here-here grotesk, sfidues, cilesi qe bien ne sy ne shfaqjet e dramave te tij origjinale, si: Cmurosja, 1993, ne teatrin “Migjeni” te Shkodres, Quo Vadis, 1997, ne Teatrin Kombetar*, Trokitje ne dyert e dhimbjes, 2000, ne teatrin “Aleksander Moisiu”* te Durresit.
Me shfaqjen Quo Vadis fitoi Cmimin e Pare ne Festivalin e Teatrove ne Tirane. Rishtazi shqetesimi per te riinterpretuar kodet psikike dhe morale shqiptare, posacerisht ate te gjakmarrjes, percillet nepermjet tropeve regjisoriale me ngarkese te larte figurative: ne mizanskene, ne gjetjet artistike, ne kostumografi (p.sh. pelerine e kuqe e MKM-se mbi skene si rreth vicioz gjaku), ne trajtimin e dekoreve me figurat mitologjike simbolike, ne konceptimin e “Korit”, ne kuptimesimet qe fitojne raportet e dritehijeve, ne alegorine e dasmes se vrare etj.
S. Fanku eshte nje nga regjisoret-autore te pakte ne Shqiperi, ku, jo rrallehere, ka qene njekohesisht edhe dramaturg, edhe regjisor, edhe skenograf, edhe perzgjedhes i muzikes, edhe koreograf i shfaqjes, duke krijuar kesisoj sa kohezion te brendshem, po aq edhe nje integritet e unitet stilistik teresor.
Koncepti i tij regjisorial ka synuar te diskutoje, sidomos pas viteve ’90, mbi problemet ekzistenciale te kombit shqiptar ne zgripe e kthesa et forta te historise, duke mbajtur qendrim kritik ndaj miteve e tabuve, ndaj shtresimit arkaike, atyre patriarkale e konservatore, si dhe ndergjegjes kolektive destruktive pergjithesisht. Ai ka apeluar per perqafimin e nje mendesie te re.
Shpesh, problematika sociale a familjare e trajtuar ne shfaqjet e S. Fankut eshte gershetuar me perjetimet e thelluara te natyres dramatike, deri sentimentale te bashkekohesve, por duke bere, gjithaq, edhe “terapine” sociale per shkaqet, kushtet dhe pasojat e krimit, duke nxjerre pergjegjesine shoqerore, si dhe duke vene ne spikame raportet me te drejten, lidhjet e gjakut, shoqerine, shtetin (p.sh. drama e tij Trokitje ne dyert e dhimbjes).
Pergatitja teorike, njohurite e gjera ne fushen e artit, te psikologjise, te filozofise, te historise etj. i kane dhene mundesi te parashtroje para trupes se Teatrit te Shkodres, si dhe teatrove te tjere, platforma regjisoriale te thella e shembullore, te cilat kane qene modele per kohen (p.sh. dramat: Gjaku i Arberit, Baca i Gjetjave, Quo Vadis etj.). Pasuria dhe thellesia ideore ne interpretimin e tij regjisorial jane gjithandej te pranishme.
Ai ka realizuar nje harmonizim te dukshem midis shembellimeve realiste dhe atyre jorealiste, midis parametrave aristoteliane te rikrijimit te gjases jetesore dhe parametrave te tjere joaristoteliane, qe e tjetersojne, qe e shfytyrojne, apo qe e shperndrojne pjeserisht, deri edhe teresisht kete gjase jetesore, sikunder eshte vene re kjo te dramatizimi qe i beri romanit Pse te Sterio Spases,vene ne skenen e teatrit “Bylis te Fierit, 1999.
S. Fanku ka shkruar 12 drama, apo dramatizime veprash letrare. Eshte fitues i disa cmimeve kombetare. Mban titujt: Qytetar Nderi i Shkodres dhe Artist i Popullit. Vdiq ne Shkoder, me 29 shtator 2007.
